Bir tiyatro oyununun sahneye konulma süreci: Sahneleme

Bir tiyatro oyununu izlerken yalnızca bir oyun, bir hikaye izlemiş olmayız aslında. Oyunu seyirciyle kusursuz bir şekilde buluşturmak yani sahnelemek için çalışan birçok mekanizmaya da tanık oluruz. Işığından müziğine, dekorundan kostümüne kadar sahne arkasında eş zamanlı süren hummalı bir çalışması da söz konusu. Peki tüm bu organizasyon, seyircilerle buluşana dek yani oyun çıkarma sürecinde nasıl bir hazırlık süreci geçiriyor dersiniz?

 

Öncelikle kavramlarla başlayalım. Bir tiyatro oyununun sahneye konması sürecine sahneleme, oyun çıkarma ve sahneye koyma gibi isimler veriliyor. Sahneye koyma sürecinin; sahnelenmek istenen tiyatro metninin seçimi, oyuncuların seçilmesi (casting), metnin dramaturjisinin yapılması, okuma provaları, sahne üzerinde teknik olarak çalışmaların başlaması, müzik, ses, ışık, dekor ve kostüm gibi pek çok detaylı aşamaları bulunuyor.

Tiyatro metninin seçimi nasıl yapılıyor?

Bir oyun sahnelemek istendiğinde öncelikle ilk ihtiyaç duyulan şey bir tiyatro metni. Bu metin herhangi bir yazara ait bir tiyatro metni olabileceği gibi, tiyatro ekibi tarafından da yazılmış olabilir elbette. Sürecin nasıl işlediğine gelince… Eğer yazılmış bir metin üzerinden ilerlemek istenirse sahnelenecek tiyatro türüne uygun bir metin seçilebilir. Klasikleşmiş tiyatro yazarlarının oyunları denince ilk “””akla gelen isimler, tarzları aynı olmasa da Shakespeare ve Anton Çehov olabilir. Komedi, dram ve absürd gibi tercihlerde Moliere, Beckett, Ionesco ve Albee gibi yazarların oyunları öne çıkarken Antik Yunan tragedyalarında Sofokles, Euripides, Aristophanes gibi yazarların tiyatro metinleri sayılabilir. Elbette çağdaş günümüz yazarlarından da oyunlar tercih edilebilir ki burada liste bir hayli uzun olacaktır.

Oynanılacak metin seçildikten sonra dikkat edilmesi gereken en önemli konu ise telif hakkı şartlarının detaylıca incelenmesi! Oyun telif hakkı alınmasını gerektiriyorsa öncelikle telif sürecinin tamamlanması gerekir.

Telif hakkı nedir ve nasıl alınır?

Peki telif hakkı nedir? Özetle, kişinin her türlü emeğiyle ürettiği ürünler üzerindeki hukuki haklarına telif hakkı deniyor. Telif hakkının geçerliliği de eserin koruma süresine bağlı. Koruma süresi ise eser sahibinin yaşadığı süreyi ve ölümünden itibaren geçen 70 yılı kapsıyor. Yani oynamak istenilen eserin sahibi ölmüşse ya da eserin tanınır olmasının üzerinden 70 yıl geçmişse koruma süresi dolduğu için artık telif hakkına tabii değil demektir.

Sahnelenecek tiyatro metni için telif almak şart. Peki telif hakkı nasıl alınır? Telif hakkı satın alırken her bir eser için şartlar farklı farklı olabildiği için seçilen eser özelinde araştırma yapmakta fayda var. Bazen iletişime geçilecek kişi ve ajans gibi bilgiler metnin basılı kitap kapağında ya da ilk sayfasında yer alıyor. Öte yandan iletişime geçilmesi gereken kişiye ulaşmada yayınevinden destek de alınabilir. Bazı durumlarda telif hakkı ile ilgilenen ajansla da iletişime geçilebilir. Eser sahibi, dünyanın her yerinde eseriyle ilgili kullanımları takip edemez. Dolayısıyla bunu profesyonel olarak gerçekleştiren bazı kurumlar var. Bu kurumlar eser sahibi adına bu eserlerin kullanımlarını takip ediyor. Ülkemizde telif hakları ajansı olarak tiyatro alanında ONK Ajans en etkin isimlerin başında geliyor.

 

Cast seçimi nedir, nasıl yapılır?

Sahnelenecek oyun için tüm ekip sıfırdan kurulabilir ya da mevcuttaki ekipte eksik olduğu için oyuncu arayışına gidilebilir. İhtiyaç duyulan karakteri seçmek için öncelikle ihtiyaçların belirlenmesinde fayda var. Örneğin; tiyatro metninde karakterle ilgili belirleyici fiziksel özellikler bulunuyor. Bunlar; oyuncunun boyu, kilosu, görünüşüyle ilgili belirleyici unsurlar olabilir ya da herhangi bir dansla ilgili veya bir yetenekle ilgili bir uzmanlığından söz ediliyor olabilir. İşte tüm bunlar seçmeler için ön koşullarını oluşturuyor. Kaldı ki bu gibi detayları belirlemek zaman kaybını da azaltacaktır. Bu gibi ön koşulları belirledikten sonra seçmelerin yapılacağı duyurusu yapılıp oyuncu adaylarıyla görüşmelere başlanabilir. Seçmelerde belli bir monolog görülecekse duyuruda bu monoloğun belirtilmesi gerekir.

Süreç, audition’ların yapılacağı seçme günü oyuncu adaylarının monologlarını izleyerek ilerletilebileceği gibi çeşitli çalışmalar da yapılabilir. Nedir bunlar? Doğaçlamalar, fiziksel çalışmaları kapsayan mini atölye çalışmaları olabilir. Oyuncu seçmelerini tamamladıktan sonra artık ekiple bir araya gelerek oyun okuma provalarına geçilebilir.

Okuma provaları ve dramaturji çalışmaları

Rol dağılımına göre okuma provaları başladıktan sonra kimi zaman karakterlerde farklılıklar da yapılabilir. Bu süreç için metnin analizini yapma ve ekipçe metni iyice anlama kısmı da diyebiliriz. Bu nedenle okuma provalarıyla eş zamanlı olarak dramaturji çalışmaları da sürer desek yanlış olmaz.

Okuma süreci, yönetmen ve oyuncuların oyunu kurgulayıp bazı noktalarını belirlemesinde de oldukça yardımcı bir süreç. Bir sonraki aşamada ezberlerin de tamamlanmasıyla sahne üstü çalışmalarına geçilebilir.

 

Sahne üzeri çalışmaları

Sahne üstü çalışmalarında ezber kısmının mümkün olduğunca kusursuz hale gelmesi, sürecin hızlı ve düzgün ilerleyebilmesi adına oldukça önemli. Bu kısımda oyun sahne sahne çalışılmaya başlanır ve mizansenlere karar verilir.

Oyun çıkarma; yazma ve oynama adına neler yapıldığıyla ilgili uygulamalı öğrenimler istiyorsanız Kadıköy Boa Sahne atölye ve eğitim programlarını takip edebilirsiniz.