Yayınlanma Tarihi: 04/05/2021 |3,9 min read |

Dario Fo ve Tiyatrodaki Yeri

Dario Fo, 1926’da İtalya’nın Leggiuno-Sangiano kentinde doğmuş İtalyan aktör, oyun yazarı ve tiyatro yönetmenidir. Gerek yurt dışında gerek Türkiye’de birçok oyunu sahnelenmiştir. Dolayısıyla hem oyuncuların hem de tiyatro seyircisinin tercih ettiği isimlerden biri olması şaşırtıcı değildir. Zeki bir komedi anlayışının yanı sıra kalemindeki ustalıkla içinde bulunduğumuz sistemi de sorgulatmıştır.

Geleneksel halk tiyatrosu motiflerinden yararlanmış, oyunlarını ideolojik bir eksene oturtmuş ama en çok da kadın oyunlarıyla ilgi uyandırmıştır. Çok yönlü ve meraklı kişiliğinden ötürü kukla tiyatrosuyla da alakadar olmuştur. Bu dönemde O’nu “Toplumsal ajitatör” olmakla itham edenler de olmuştur. Ne de olsa kendisi, meşhur, “Burjuvazinin sözcüsü olmaktansa, proletaryanın köpeği olurum.” sözünün sahibidir.

 

Füsun Demirel

Bu kıymetli mizah ustasının Türkiye’deki hakları Füsun Demirel’dedir. Sahnelenmiş ve bilinen başlıca oyunlarını şöyle sayabiliriz:

Çin’den Mektup
Şişman Güzeldir
Ödenmeyecek! Ödemiyoruz!
Japon Kuklası
Açık Aile
Aşk Dersleri
Hepimizin Öyküsü Aynı
Kadın Oyunları
Tesadüfen Kadın
Sıradan Bir Gün
Klakson Borazanlar ve Bırtlar

Dario Fo’nun oyunlarındaki temalar güncel sorunlara dayandığı için O’nun tiyatro karikatürcüsü, toplumsal ajitatör ve radikal palyaço olarak da nitelendirildiğinden bahsetmiştik. Oysa O, çoğu şeye hiç kulak asmayarak üretmeye hep devam etmiştir. Fo, kariyerine küçük kabare ve tiyatrolar için yergili revüler yazan bir metin yazarına yardım ederek başlamıştır. Oyuncu Franca Rame ile evlendikten sonra ise, 1959’da Rame ile birlikte Dario Fo – France Rame Topluluğu’nu kurmuştur. İkili “Canzonissima” adlı televizyon programında sundukları komik skeçlerle kısa sürede tanınmış, zamanla da siyasal bir ajit-prop tiyatrosu geliştirmişlerdir. İkilinin oyunları temelde “Commedia dell’Arte” geleneğine dayanmaktadır ve tarzları Fo’nun deyişiyle “resmi olmayan solculuk”la kaynaşmıştır. İkili daha sonra, 1968’de İtalyan Komünist Partisi’yle bağları olan Yeni Sahne adlı bir başka topluluk daha kurmuştur. 1970’te ise Halk Tiyatrosu Topluluğu ile fabrika, park, spor alanı gibi halkın toplu olarak bulunduğu yerleri dolaşmaya başlamışlardır. Özellikle de Morte Accidentale di un Anarchico (1974; Bir Anarşistin Kaza Sonucu Ölümü, 1990) ve Non si paga, non si paga! (1974; Ödemiyoruz, Ödeyemeyeceğiz!) gibi oyunları çok tutulmuştur.

Bir oyuncu olarak Fo en çok, tek başına bir yetenek gösterisi yaptığı Mistero Buffo’daki (1973) rolüyle tanınmıştır. Her izleyici topluluğu önünde değişecek kadar güncelliğe dayanan bu yapıt, orta çağ gizem oyunlarının çağdaş bir uyarlaması olarak değerlendirilmektedir.

Bu arada Dario Fo’nun tüm çalışmaları; Türkiye, Arjantin, İsveç ve Yugoslavya, Şili, İngiltere, Hollanda, Polonya, Romanya, Güney Afrika, Güney Kore, İspanya, Sri Lanka, dahil olmak üzere 30 dile çevirisi yapılmıştır. Tabii Fo’nun siyasi duruşunun da atlanılmaması gerekir. Oyunları çoğu zaman skandal olarak nitelendirildi ve sahnede bile tutuklandı. O’na Nobel Edebiyat Ödülü’nü kazandıran kışkırtıcı isimli oyunu ise Bir Anarşistin Kaza Sonucu Ölümü olmuştur. Türkiye’de defalarca oynanılan ve gerçek bir olaya dayanan bu oyunun konusu kısaca şöyledir:

1969 yılında Milano‘da bir meydanda patlayan bir bomba, 16 kişinin ölümüne yol açar. İtalyan polisince suçlanarak tutuklanan anarşistlerden Giuseppe Pinelli‘nin cesedi, gözaltında tutulduğu emniyet müdürlüğünün penceresinin altında bulunmuştur. Gelen açıklama kaza sonucu ölümdür. Bir deli sorgulanmak üzere aynı binaya getirilince, ironi içinde anlatılan olaylar zinciri, derin devlet’in sorgulanmasına kadar varır.

 

Geçen yazımızda Ankara Sanat Tiyatrosu’ndan bahsetmiştik. AST bilgilerine devam edecek olursak, Bir Anarşistin Kaza Sonucu Ölümü AST’ta da sahnelenmiştir. Geçtiğimiz günlerde kaybettiğimiz değerli oyuncu Bülent Yıldıran’ı da anarak AST’ın oyun künyesini, arşiv sevenler için ilk yazıya bir devam niteliğinde ayrıca paylaşmak isterim.

OYUN: BİR ANARŞİSTİN KAZA SONUCU ÖLÜMÜ
YAZAN: Dario FO
ÇEVİREN: Füsun DEMİREL
YÖNETEN: Hakan GÜVEN
DEKOR: Arda GÜLER

Oyuncular:
Bülent YILDIRAN
Mehmet ULUSOY
Nusret ÇETİNEL
Çağlar DENİZ

Paylaş!