Doğaçlama tiyatro ve ülkemizdeki örnekleri

Başlangıcı yüzyıllar öncesine uzanan doğaçlama tiyatro, bugün seyircisi giderek artan en popüler tiyatro türlerinden biri. Doğaçlama tiyatronun özellikleri, tarihçesi ve ülkemizde sahnelenen doğaçlama tiyatro örneklerine biraz göz atalım.

Doğaçlama nedir?

Doğaçlama kelimesi aslında tiyatro terminolojisinde birkaç farklı anlamda kullanılıyor. Hem oyunculuk eğitiminde kullanılan bir çalışma yöntemi hem de oyuncunun rolüne hazırlanırken sahneleme sürecinin bir parçası. Bizim ele aldığımız anlamı ise başlı başına bir tür olarak tanımlanan, doğaçlama tiyatro.

Tiyatro; oyuncular ve reji ekibinin önce masa başında oyun metni üzerinde çalışıp, sonra defalarca sahne üzerinde provasını yapıp ortaya koydukları bir disiplin. Ancak doğaçlama tiyatro, bu çalışma prensibinden oldukça farklı ilerliyor. Çünkü doğaçlama tiyatroda oyuncuların ve yönetmenin önceden üzerinde çalışmış olduğu bir metin yok. Sahnede tüm oyuncular, bugün de hayatın birçok yerinde kullandığımız anlamıyla tam olarak “doğaçlama” bir performans sergiliyor.

Tohumları İtalya’da atılıyor

Commedia dell’Arte, 16’ncı yüzyılda İtalya’da ortaya çıkan ve sonrasında Avrupa’da tanınan, profesyonel tiyatronun ilk örneklerinden biridir.

Doğaçlama tiyatro, tiyatro tarihindeki en eski türlerden biri. 16’ncı yüzyılda Commedia dell’Arte oyuncularının İtalya sokaklarında sergiledikleri doğaçlama performanslar ile ortaya çıkan akım, 19’uncu yüzyılda Avrupa’da ”improvisational theatre” ya da kısaca “improvisation”, “improv”, “impro” isimleriyle terminolojide yerini alıyor. Türk tiyatro tarihinde ise “tuluat” isimli oyun türünün de dayanağı olan “orta oyunu”, doğaçlama türüne örnek verilebilir.

Doğaçlama tiyatro, doğaçlama yönteminin doğrudan kullanılmasıyla sahnelenen bir tiyatro türü. Uzun form (long form), kısa form (impro show, theatersport, short form) olmak üzere oyun süresine göre çeşitleri mevcut. Önceden tasarlanmış bir niyet, amaç, başlangıç, son bulunmaz. Mekan, dekor ve kostümün önemi yoktur. Seyirci de, oyuncu da sahnede ne izleneceğinden habersizdir. Oyuncular, o an sahneledikleri oyuna dair öncesinde bir prova yapmaz. Dolayısıyla seyirci, üretim sürecine bizzat tanık olur. Seyirci ile oyuncu arasında interaktif bir iletişim vardır. Oyuncular sahneye çıkar ve oyunun içeriğini belirlemek için seyirciye sorular sorarlar, seyirciden gelen cevaplara göre o anda oluşturdukları bir fikirden yola çıkıp oynamaya başlarlar. Seyircilerin katılımı ile hikaye gelişir, oyun şekillenir.

Doğaçlama tiyatronun da kuralları var

Tamamen kuralsız bir biçim gibi görünse de doğaçlamanın başarıya ulaşması, akıcı olması, bir hikaye ve çatışma oluşması için oyuncuların dikkat etmesi gereken birtakım kurallar vardır. Bir tiyatro oyunundaki oyuncular arası uyum ve takım bilincinin önemi, doğaçlama tiyatro oyunculuğunda çok daha fazla kendini gösterir. Oyuncular, oyunun başında akıllarına gelen fikir için aksiyon alırken “kim, nerede, ne zaman” sorularının yanıtlarını ilk cümlede ifade etmelidir ve sahnedeki diğer oyuncular da bu bilgileri kabul etmeli, aksini yaratacak söylem ve oyunlardan kaçınmalıdır. Oyuncunun mutlaka bir fikirle oyuna başlaması ve sahnenin ilerleyebilmesi için yeni aksiyon ve fikirler ortaya koyması, karşısındaki oyuncuya pas atması gerekir. Oyuncu, bulduğu fikrin içeriğine dair betimlemeleri kısaca yapmalı, gereksiz detaylar vermemelidir.

Bir tiyatro müsabakası: Tiyatro sporu

 Tiyatro sporunda, oyuncular iki takıma ayrılır ve seyircilerden aldıkları fikirler üzerine doğaçlama oyunlar sahneler. Görsel kaynağı

Son dönemlerde ülkemizde özellikle televizyon programlarıyla hayatımıza giren doğaçlama tiyatronun müsabaka konseptine “Theatresports” yani “Tiyatro Sporu” deniyor. Keith Johnstone’un yarattığı bu doğaçlama tiyatro formatında amaç; oyuncuların doğaçlama becerileri, hikâye anlatımı ve destekleyici oyunlarıyla dinamik ve ilginç bir tiyatro gösterisi sergilemek. Bu gösterinin en temel özelliği, seyircinin aktif katılımının sağlanması. Seyirci doğaçlamaları yönlendirir ve fikirleri ile doğaçlamaların içeriğini ve gidişatını belirler. Bu fikirler oyuncunun doğaçlamayı başlatması için oyuncuya yol gösterir.

Oyuncular iki takıma ayrılır ve takımların oyuncuları seyirciden aldıkları fikirler doğrultusunda “short form” biçiminde kısa oyunlar oynar. Her turun sonunda seyirciler, takımlara puan verir ve gösteri bittiğinde galip takım belirlenir. Ülkemizde 2016’de doğaçlama tiyatro ekiplerinin yarıştığı bir organizasyon oluşturuldu. Beşiktaş Kültür Merkezi (BKM) Mutfak tarafından organize edilen Doğaçlama Tiyatro Ligi, doğaçlama tiyatro ekiplerinin yarıştığı müsabakalardan oluşuyor. Bu sene beşincisi düzenlenen etkinlikte, Dilek Çelebi moderatörlüğünde, seyircilerden aldıkları puanlar değerlendirilerek kazanan ekip belirleniyor.

Ülkemizde son zamanlarda sahneledikleri doğaçlama örnekleri adlarından söz ettiren tiyatro ekiplerinden ufak bir derleme yaptık. İşte doğaçlama tiyatro yapan topluluklar…

Apartman Sahne ekipleri

Apartman Sahne’nin doğaçlama tiyatro eğitimlerinin bir ürünü olarak kurulan K.R.E.Ş. profesyonel bir doğaçlama tiyatro komedi topluluğu. Apartman Sahne prodüksiyonluğunda kurulan K.R.E.Ş. yani “Kreatif Şaklabanlar” tiyatro sporu gösterisiyle sahne alıyor. K.R.E.Ş dışında Apartman Sahne’nin deneyimli ekibi Kat Malikleri ve doğaçlama tiyatro öğrencilerinden kurulan ekibi Kaçak Sepet, kendi sahnesinde performanslarına devam ediyor.

AZOT

2007 yılında kurulan ve “Birinci ve İkinci İstanbul Uluslararası Doğaçlama Tiyatro Festivali” organizatörlerinden olan Azot, doğaçlama tiyatronun doğallığı ve yaratıcılığını kısa biçim ve uzun biçim doğaçlama tiyatro gösterileriyle seyircilerine sunmaya devam ediyor.

Dilli Düdük

2015 yılında Ankara’da kurulan Dilli Düdük, Ankara’da çeşitli sahnelerde gösteri yapıyor. Bir Moderatör ve yedi oyuncusu ile sekiz kişilik Dilli Düdük ekibi, Tiyatro Sporu gösterilerini sahnelemeye devam ediyor.

Doğaçüstü Doğaçlama

2017’de kurulan Doğaçüstü ekibi, İstanbul Kadıköy’de Doğaçlama Tiyatro performansları sergiliyor.

Hayal Mesaisi

Hayal Mesaisi ekibi, konuları seyircilerinden, kuralları kendilerinden gelen performanslarla, doğaçlama oyunlarını sahnelemeye devam ediyor.

İstanbulimpro

2008’de kurulan İstanbulimpro; Uluslararası İstanbul Doğaçlama Tiyatro Festivali ve Uluslararası İstanbul Hikaye Anlatıcılığı Festivali’nin organizasyonunu ve ev sahipliğini yürütüyor. Zeynep Özyurt Tarhan, Koray Tarhan, Evren Duyal, Jülide Güven, Deniz Çeküç ve Cengiz Eşiyok’tan oluşan ekip performanslarını seyircinin aktif katılımıyla gerçekleştiriyor. “Küçük Amerika”, “Olay Rusya’da Geçiyor”, “Ne Ala Temaşa” sahneledikleri doğaçlama oyunlardan birkaçı…

Mahşer-i Cümbüş

Tiyatro sporunu Türkiye’de ilk defa seyirci ile buluşturan Mahşer-i Cümbüş,  aynı zamanda 2007 yılında Türkiye’nin ilk doğaçlama şov programı “Anında Görüntü Show” ile seyirci karşısına çıkmıştı. “Tiyatro Sporu” ve “Beyin Fırtınası” gösterileriyle doğaçlama oyunlarını sahnelemeye devam ediyor.

Mahşer-i Cümbüş’ün mezun kursiyerlerinden oluşan gruplar Sürç-ü Lisan, Ehl-i Keyf, Ani Etki Ters Tepki, Mevzu Bahis, Hayal Meal; aynı ekolün temsilcileri arasında yerlerini aldı. Pek çok şehirde, çeşitli sahnelerde 200’den fazla tiyatro sporu ve beyin fırtınası oyunlarını sergilemeye devam ediyorlar.

Sahte Okey

Meslekleri birbirinden çok farklı insanlar tarafından “Madem dünyayı kurtaracak süper güçlerimiz yok, o zaman insanları güldürelim” diyerek kurulan Sahte Okey, seyirciden gelen çıkış noktalarıyla sahnelenen doğaçlama tiyatro gösterilerine devam ediyor.

Tiyatro Karyolae

Altı yıldır İstanbul’da doğaçlama tiyatronun kısa formunda gösterilerine devam eden ekip, kendi oluşturduğu özgün doğaçlama oyunu “Karyola Triplo” ile izleyicisinin karşısına çıkacak. Ekipte; Ömer Varol Martı, Orkan Sancarbarlaz  ve Onur Yaldız yer alıyor.

YOTA Tiyatro

2003 yılında kurulan Yota (Yersiz Oyuncular Tiyatro Atölyesi), 2005 yılında oyunlara hazırlanmak amacıyla yapılan “doğaçlama çalışmalarını” sahneye taşıdı. Aynı yıl içerisinde Yota Sahne’yi açan topluluk, kendi sahnesinde ve çeşitli komedi kulüplerde bin 500’e yakın doğaçlama tiyatro gösterisi yaptı. 2008 yılında Kanaltürk ekranlarında yayınlanan “Depo” adlı doğaçlama komedi programını hazırlayıp sundu. Yota bünyesinde; Yota Doğaçlama, Yerli Yersiz ve Atölye toplulukları yer alıyor.